وَإِن طَآئِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُواْ فَأَصْلِحُواْ بَيْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُواْ الَّتِى تَبْغِى حَتَّى تَفِى‌ءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَآءَتْ فَأَصْلِحُواْ بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُواْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ
اگر دو طائفه از مؤمنين به جان هم افتادند بينشان اصلاح كنيد پس اگر معلوم شد يكى از آن دو طائفه بر ديگرى ستم مى‌كند با آن طائفه كارزار كنيد تا به حكم اجبار تسليم امر خدا شـود و اگـر بـه سوى خدا برگشت بين آن دو طـائفـه بـه عـدل اصـلاح كـنـيد (و باز هم توصيه مى كنم كه) عدالت را گسترش دهيد كه خدا عدالت گستران را دوست مى دارد.
مفردات:
طَآئِفَتَانِ: دو طایفه، دو گروه
اِقْتَتَلُواْ: درافتادند، جنگیدند
أَصْلِحُواْ: اصلاح كنيد، سازش دهید
إِن بَغَتْ: اگر تجاوز کرد، اگر ستم کرد
إِحْدَاهُمَا: یکی از آن دو
عَلَى الْأُخْرَى: بر دیگری
قَاتِلُواْ: بجنگید
الَّتِى تَبْغِى: آنکه ستم می‌کند
حَتَّى تَفِى‌ءَ: تا برگردد، تا تسلیم شود
فَآءَتْ: برگشت
أَقْسِطُواْ: دادگری کنید، انصاف دهید
مُقْسِطِينَ: عدل گستران
نزاع مؤمنین با همدیگر!!!
گرچه اقتضای ایمان، دوری از نزاع و برخورد میان مؤمنان است، امّا مؤمنان، معصوم نیستند که خطایی از آنها سرنزند و چه بسا گفتن جمله‌ای یا انجام کاری، موجب بروز درگیری میان آنان گردد. بنابراین باید آماده بود تا در صورت بروز چنین برخوردهایی، ضمن خاموش کردن آتش فتنه، حقّ مظلوم پایمال نشود و چنان با ظالم برخورد شود که دیگر تجاوزی تکرار نگردد.
در حدیث می‌خوانیم: برادر دینی خود را خواه ظالم باشد یا مظلوم، یاری کن. اگر مظلوم است، در گرفتن حقّ و اگر ظالم است، در جلوگیری از ظلم. (وسائل، ج۱۲، ص۲۱۲.)
وظیفهٔ مسلمانان و حاکمیت اسلامی
این آیه نیز یکی دیگر از مسائل اجتماعی را در یک جامعه و حکومت اسلامی مطرح می‌کند و آن اینکه اگر در جامعهٔ اسلامی دو گروه از مسلمانان براثر اختلافی که دارند در آستانهٔ جنگ قرار گرفتند وظیفهٔ سایر مسلمانان و حاکمیت اسلامی است که از جنگ جلوگیری و صلح و سازش را میان آنها برقرار کند.
و اگر یکی از دو طائفه بر دیگری یورش برد و ستمی را مرتکب شد حاکمیت اسلامی باید با این طائفه وارد نبرد شود تا آنان را به حکم الهی وادارد سپس میان آنها صلح و سازش برقرار کند و عدالت را در این سازش رعایت کند.
«وَإِن طَآئِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُواْ»: بیان جمله با «إن» شرطیه -نه «اذا- که تحقق شرط در آن امری غیر متوقع است، اعلام این معناست که نزاع و درگیری در حد جنگ میان گروه‌های مسلمان، امری دور از انتظار است و البته ناشدنی هم نیست.
چند پیام مهم آیه ۹ سوره حجرات
۱- ایجاد نزاع و درگیری میان مؤمنان، یک جرقّه است نه یک جریان، موقّتی است نه دائمی. «اِقتَتلوا» نشان از پدید آمدن نزاع است، نه دوام آن وگرنه می‌فرمود: «یَقتَتلون»
۲- مسلمانان در برابر یکدیگر مسئولند و بی‌تفاوتی در برابر درگیری‌ها پذیرفته نیست. «فَاصلِحوا بینهما»
۳- برای آشتی دادن و برقراری صلح میان مسلمانان، باید با سرعت و بدون تأخیر قیام کنیم. (حرف فاء در «فَاصلِحوا» نشانه‌ی سرعت است)
۴- اگر یکی از دو گروه درگیر، یاغی‌گری کرد، اُمّت اسلامی باید بر ضدّ او بسیج شود. «فَاِن بَغَتْ… فقاتلوا الّتی تَبغی»
۵ – جنگ و قتال در اسلام، هدف مقدّس دارد. «حتّی تَفی‌ء الی امر اللّه»
۶- در مبارزات اسلامی، هدفهای شخصی، قومی، حزبی، یا انتقام، خودنمائی و گرفتن زهر چشم از دیگران مطرح نیست، بلکه هدف، برگشتن یاغی به راه خداست. «حتّی تَفی‌ء الی امر اللَه»
