إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُواْ بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ
تنها مؤمنين برادر يكديگرند پس بين برادران خود اصلاح كنيد و از خدا پروا كنيد، شايد مورد رحمش قرار گيريد.
مفردات:
إِنَّمَا: جز این نیست
إِخْوَةٌ: برادران
أَخَوَيْكُمْ: دو برادرتان
اِتَّقُواْ: تقوا پیشه کنید
لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ: شاید که شما مورد رحمت قرار گیرید
برادر باید اینگونه باشد...
این آیه، رابطه‌ى مؤمنان با یكدیگر را همچون رابطه‌ى دو برادر دانسته كه در این تعبیر نكاتى نهفته است، از جمله:
الف) دوستى دو برادر، عمیق و پایدار است.
ب) دوستى دو برادر، متقابل است، نه یك سویه.
ج) دوستى دو برادر، بر اساس فطرت و طبیعت است، نه جاذبه‌هاى مادى و دنیوى.
د) دو برادر در برابر بیگانه، یگانه‌اند وبازوى یكدیگر.
ه) اصل و ریشه دو برادر یكى است.
و) توجّه به برادرى مایه‌ى گذشت و چشم‌پوشى است.
ز) در شادى او شاد و در غم او غمگین است.
برادر...
امروزه براى اظهار علاقه، كلمات رفیق، دوست، هم شهرى و هم وطن بكار مى‌رود، امّا اسلام كلمه برادر را بكار برده كه عمیق‌ترین واژه‌هاست. در حدیث، دو برادر دینى به دو دست تشبیه شده‌اند كه یكدیگر را شستشو مى‌دهند.
اخوّت و برادرى
از امتیازات اسلام آن است كه اصلاحات را از ریشه شروع مى‌كند. مثلا در آیه ۶۵ سوره یونس مى‌فرماید: «اِنّ العِزّة لِلّه جَمیعاً» تمام عزّت براى خداست، چرا به خاطر كسب عزّت به سراغ این و آن مى‌روید؟ یا در آیه ۱۶۵ سوره بقره مى‌فرماید: «انّ القوّة لِلّه جَمیعاً» تمام قدرت‌ها از اوست، چرا هر ساعتى دور یك نفر مى‌چرخید!؟ در این آیه نیز مى‌فرماید: همه‌ى مؤمنان با یكدیگر برادرند، بعد مى‌فرماید: اكنون كه همه برادر هستید، قهر و جدال چرا؟ همه با هم دوست باشید. بنابراین براى اصلاح رفتار فرد و جامعه باید مبناى فكرى و اعتقادى آنان را اصلاح كرد.
عقد اخوّت
در صدر اسلام پیامبر صلى الله علیه وآله به همراه هفتصد و چهل نفر در منطقه‌ى «نخیله» حضور داشتند كه جبرئیل نازل شد و فرمود: خداوند میان فرشتگان عقد برادرى بسته است، حضرت نیز میان اصحابش عقد اُخوّت بست و هر كس با كسى برادر مى‌شد. مثلاً:
ابوبكر با عمر، عثمان با عبدالرّحمن، سلمان با ابوذر، طلحه با زبیر، مصعب با ابوایّوب انصارى، حمزه با زیدبن حارثه، ابودرداء با بلال، جعفر طیّار با معاذبن جبل، مقداد با عمّار، عایشه با حفصه، امّ‌سلمه با صفیّه و شخص پیامبرصلى الله علیه وآله با على‌علیه السلام عقد اخوّت بستند. (بحار، ج۳۸، ص۳۳۵.)
برادری تا قیامت
برادرى نسبى، روزى گسسته خواهد شد، در آیه ۱۰۱ سوره مؤمنون می‌فرماید:«فَلَا أَنْسَابَ بَيْنَهُمْ، در قیامت هيچ خويشاونديى ميانشان نماند» ولى برادرى دینى حتّى در قیامت پایدار است. در آیه ۴۷ سوره حجر می‌فرماید:«اِخواناً على سُرُرٍ متقابِلین، همه برادروار روبروی یکدیگر بر تخت‌های عزت بنشینند.»
دوستى و برادرى باید تنها براى خدا باشد. اگر كسى با دیگرى بخاطر دنیا دوست شود، به آنچه انتظار دارد نمى‌رسد و در قیامت نیز دشمن یكدیگر مى‌شوند. قرآن در آیه ۶۷ سوره زخرف مى‌فرماید: در قیامت، دوستان با هم دشمن مى‌گردند جز متّقین. «الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ»
حقوق برادرى
رسول خداصلى الله علیه وآله فرمود: مسلمان بر برادر مسلمانش سى حق دارد كه هر یك باید آن حقوق را ادا كنند، از جمله: ۱. عفو و مهربانى به او، ۲. پنهان كردن اسرار او، ۳. جبران اشتباهات او، ۴. قبول عذر او، ۵. دفاع در برابر بدخواهان او، ۶. خیرخواهى نسبت به او، ۷. عمل به وعده‌هایى كه به او داده، ۸. عیادت به هنگام بیمارى او، ۹. تشییع جنازه او، ۱۰. پذیرفتن دعوت و هدیه‌ى او، ۱۱. پاداش دادن به هدایاى او، ۱۲. تشكّر از خدمات او، ۱۳. كوشش در یارى رسانى به او، ۱۴. حفظ ناموس او، ۱۵. برآوردن حاجت او، ۱۶. واسطه‌گرى براى حل مشكلاتش، ۱۷. گمشده‌اش را راهنمائى كند، ۱۸. به عطسه او تهنیت گوید، ۱۹. سلامش را پاسخ دهد، ۲۰. به سخن وگفته‌ى او احترام گذارد، ۲۱. هدیه‌ى او را خوب تهیه كند، ۲۲. سوگندش را بپذیرد، ۲۳. دوست او را دوست بدارد وبا او دشمنى نكند، ۲۴. او را در حوادث تنها نگذارد، ۲۵. هر چه را براى خود مى‌خواهد براى او نیز بخواهد و… (بحار، ج۷۴، ص۲۳۶.)
صلح و آشتى در قرآن
در قرآن، واژه‌هاى صلح، «وَالصُّلْحُ خَيْرٌ»(آیه ۱۲۸ سوره نساء)، اصلاح، «وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ»(آیه ۱ سوره انفال)، تألیف قلوب، «فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ»(آیه ۱۰۳ سوره آل عمران) و سِلم، «ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً»(آیه ۲۰۸ سوره بقره) نشان‌دهنده‌ى توجّه اسلام به صلح و صفا و زندگى مسالمت‌آمیز و شیرین است.
از نعمت‌هاى الهى كه خداوند در قرآن مطرح كرده است، اُلفت میان دل‌هاى مسلمانان است. چنانكه خداوند خطاب به مسلمانان مى‌فرماید: «إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ»(آیه ۱۰۳ سوره آل عمران) به یاد آورید كه شما قبل از اسلام با یكدیگر دشمن بودید، پس خداوند میان دل‌هاى شما الفت برقرار كرد. چنانكه میان قبیله‌ى اوس و خزرج یكصد و بیست سال درگیرى و فتنه بود و اسلام میان آنان صلح برقرار كرد.
